غلامحسین افشردی (25 اسفند 1334 – 9 بهمن 1361) معروف به حسن باقری، نظامی و روزنامه نگار ایرانی بود که در خلال جنگ ایران و عراق به عنوان جانشین فرمانده نیروی زمینی سپاه پاسداران فعالیت می کرد. وی از فرماندهان ارشد سپاه در عملیات طریق القدس، عملیات فتح المبین، عملیات رمضان و عملیات بیت المقدس بود و نقشی کلیدی در آزادسازی خرمشهر داشت. باقری در بهمن ماه 1361 اندکی پیش از آغاز عملیات والفجر مقدماتی، به همراه گروهی از اعضای سپاه پاسداران، در حال انجام عملیات شناسایی در منطقه فکه و در سنگر دیده بانی، مورد اصابت گلوله خمپاره قرار گرفت و کشته شد. محمد باقری؛ رئیس ستاد کل نیروهای مسلح، برادر اوست.

ابتدای زندگی
غلامحسین افشردی در 25 اسفند 1334 در نزدیکی میدان خراسان تهران زاده شد. اصالت او به روستای افشرد در شهرستان هریس آذربایجان شرقی می رسد. وی دوره دبستان را در مدرسه مترجم الدوله و دوره متوسطه را در دبیرستان مروی به پایان رساند.

تحصیلات
در سال 1354 پس از اخذ دیپلم ریاضی در رشته دامپروری دانشکده کشاورزی دانشگاه ارومیه تحصیلات دانشگاهی اش را آغاز کرد، اما به دلیل فعالیت های اسلامی، سیاسی و مشارکت در جلسات سخنرانی، بعد از یک سال و نیم از دانشگاه اخراج شد و بعد از وقوع انقلاب با گرفتن دیپلم ادبی در خرداد ماه 1358 در کنکور سراسری ثبت نام کرد و موفق به کسب رتبه 104 رشته حقوق قضایی در دانشگاه تهران شد.

خدمت سربازی
افشردی در اسفند 1356 جهت انجام خدمت در دوره ضرورت به سربازی اعزام گردید و پس از اتمام دوره آموزشی در پادگان جلدیان نقده به ایلام منتقل گردید. او در طول خدمت سربازی با علمای شهر ایلام و به خصوص صدری (امام جمعه پیشین ایلام) رابطه نزدیک داشت، به طوری که اخبار و موضوعات پادگان را در اختیار ایشان قرار می داد، که این موضوع باعث شد که از باقری به عنوان راننده یک افسر جز، استفاده خدمتی به عمل آید، تا از موضوعات مهم نظامی به دور بماند. سرانجام در سال 1357 در پی فرمان روح الله خمینی مبنی بر فرار سربازها از پادگان ها، با استفاده از غفلت مأموران از سربازی فرار کرد. وی در خلال وقوع انقلاب، به همراه سایر اعضای خانواده و دوستانش، در تصرف کلانتری 14 و پادگان عشرت آباد در تهران حضور داشت.

ازدواج
حسن باقری در مرداد 1360 با پروین داعی پور ازدواج کرد و در شهریور سال بعد صاحب دختری شد که او را «نرگس» نامید.

شهادت
غلامحسین افشردی در تاریخ 9 بهمن ماه 1361 اندکی پیش از آغاز عملیات والفجر مقدماتی، به همراه گروهی از اعضای سپاه پاسداران، در حال انجام عملیات شناسایی در منطقه فکه و در سنگر دیده بانی، مورد اصابت گلوله خمپاره قرار گرفت و شهید شد. همچنین در پی برخورد گلوله خمپاره، توکل قلاوند (معاون اطلاعات قرارگاه نجف) و مجید بقایی نیز کشته شدند و مرتضی صفاری هم به شدت مجروح گردید. حسن باقری در هنگام شهادت 26 سال داشت. محل دفن وی، قطعهٔ 24 گلزار شهدای بهشت زهرا است. بزرگ راهی در تهران به یادبود وی، نام گذاری شده است.

فعالیت ها بعد از انقلاب
وی تا خرداد 1358 در کمیته انقلاب اسلامی و برخی نهادهای دیگر فعالیت داشت. در سال 1358 با ورود به روزنامه جمهوری اسلامی در سرویس فرهنگی و سیاسی، فعالیت خود را آغاز کرد. در این مدت بنا به دعوت سازمان ملل، از طرف این روزنامه به عنوان خبرنگار، سفر 15 روزه ای به لبنان و اردن انجام داد و طی این سفر، گزارش تحلیلی جامعی از اوضاع نابسامان مسلمانان در آن منطقه تهیه کرد. پس از بازگشت در خرداد ماه سال 1358، دیپلم ادبی گرفت و سپس دوباره در امتحان ورودی دانشگاه ها شرکت کرد و با رتبه 104 در رشته حقوق قضایی دانشگاه تهران قبول شد.

وی اوایل 1359 به استخدام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی درآمد. در همان سال با آغاز فعالیتش در اطلاعات سپاه، نام مستعار حسن باقری را برای خود برگزید. وظیفه او در اطلاعات سپاه شناسایی گروهک ها بود. محسن رضایی میرقائد مسئول وقت اطلاعات کل سپاه، نام مستعار حسن باقری را برای وی برگزید.

دوران جنگ
با شروع جنگ ایران و عراق، در روز 1 مهر 1359، به همراه عده ای از اعضای سپاه پاسداران در هنگامی که جایگاه نیروهای عراق در خوزستان تثبیت شده بود، راهی جنوب کشور شد. رحیم صفوی، حسن باقری را از فرماندهان نابغه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی می داند. در دورانی که در جنگ حضور داشت با استفاده از تجربیاتی که در زمان خبرنگاری خود در ایران و لبنان به دست آورده بود، به جمع آوری اطلاعات، نقشه ها و کالک های عملیاتی و ضبط صدا در جبهه های ایران پرداخت و این اسناد را به گزارش های سازمان یافته تبدیل کرد.

واحد اطلاعات و رزمی
وی در اول مهرماه 1359 راهی جبهه جنوب شد و از بدو ورود اقدام به راه اندازی واحد اطلاعات رزمی کرد. او خود شخصاً بارها جهت دستیابی به اطلاعات از وضعیت دشمن به مواضع یگان های سپاه سوم ارتش بعث نفوذ می کرد.

حسن باقری مؤسس واحد اطلاعات و عملیات سپاه است. وی از ابتدای ورودش به اهواز در پایگاه منتظران شهادت، به منظور دستیابی به اطلاعات مناسب از موقعیت دشمن، به همراه عناصر اطلاعاتی، به جمع آوری نقشه ها و پیاده کردن وضعیت مناطق عملیاتی روی آن ها پرداخت. فعالیت های او در این زمینه با سازماندهی عناصر اطلاعاتی و برگزاری آموزش مختصری برای آن ها، منجر به راه اندازی واحد اطلاعات و عملیات در ستاد عملیات جنوب گردید. این واحدها پس از گذشت حدود 3 ماه از شروع جنگ، در تمامی محورهای جنوب (از آبادان تا دزفول) مستقر شدند.

حسن باقری استعداد بالایی در تحلیل اطلاعات دشمن و پیش بینی حرکات احتمالی ارتش عراق در آینده را داشت. از آن جمله پیش بینی وی در دی ماه سال 1359 مبنی بر حرکت نیروهای ارتش عراق جهت الحاق محور شمال–جنوب منطقه سوسنگرد برای ارتباط جفیر و بستان بود، که عراق در کمتر از یک هفته با نصب پل های نظامی متعدد و تلاش گسترده این کار را انجام داد.

معاونت ستاد عملیات جنوب
حسن باقری در دی ماه 1359 به عنوان یکی از معاونین ستاد عملیات جنوب انتخاب شد و در شکست محاصره سوسنگرد، فرماندهی عملیات امام مهدی، فتح، ارتفاعات الله اکبر و دهلاویه نقش مهمی داشت. این نبردها در شرایطی اجرا می شد که عملیات منظم نیروهای خودی با مشکل مواجه شده بود و اغلب بدون نتیجه می ماند. پس از برکناری ابوالحسن بنی صدر و با توجه به شرایط سیاسی آن زمان در ایران، در اجرای عملیات فرمانده کل قوا شرکت داشت و پس از مجروح شدن یحیی رحیم صفوی، هدایت عملیات را به عهده گرفت.

فرماندهی محور دارخوین
حسن باقری که فرماندهی محور دارخوین و جاده ماهشهر را در عملیات ثامن الائمه برعهده داشت، در عملیات شکست حصر آبادان در طرح ریزی، سازماندهی و کسب اخبار و اطلاعات دشمن نقش داشت.

عملیات طریق القدس
در عملیات طریق القدس که برای اولین بار قرارگاه مشترک بین سپاه و ارتش تشکیل گردید، او به عنوان معاونت فرماندهی کل سپاه در قرارگاه فرماندهی عملیات مشترک حضور یافت.

حسن باقری در مرحله آماده سازی عملیات، شب هنگام طی تصادفی، مصدوم شد و به بیمارستان منتقل گردید. برادر او در این مورد می گوید:

«در بیمارستان در لحظاتی که معلوم نبود زنده می ماند یا خیر و با اینکه به سختی سخن می گفت می پرسید: پل سابله کارش به کجا کشید؟»

با اینکه یک ماه دستور استراحت مطلق پزشکی به او داده بودند، وی پس از یک هفته بیمارستان را ترک کرد و به ستاد عملیات جنوب بازگشت.

فرماندهی قرارگاه نصر
حسن باقری فرماندهی قرارگاه نصر را در زمان عملیات های فتح المبین، بیت المقدس و رمضان برعهده داشت.

عملیات فتح المبین
حسن باقری طرح عملیات بیت المقدس را برای آزادسازی خرمشهر در قرارگاه کربلا و در جمع سایر فرماندهان ارائه کرد. در این طرح قرار شد، 40 تا 50 هزار نیرو را از رودخانه کارون، شبانه به مواضع دشمن انتقال داده تا نقاط اصلی دشمن را به دست بگیرند. طرح این عملیات 20 شبانه روز در قرارگاه کربلا با حضور فعال حسن باقری، علی صیاد شیرازی، غلامعلی رشید، محسن رضایی، یحیی رحیم صفوی و سایر فرماندهان یگان ها و لشکرهای سپاه و ارتش بررسی و تصویب شد.

در جریان آزادسازی خرمشهر در عملیات بیت المقدس، نیروهای حسن باقری در قرارگاه نصر، با محاصره دشمن و جلوگیری از پیشروی آنان در ناحیه شلمچه، زمینه محاصره و آزادسازی خرمشهر را توسط قرارگاه فتح فراهم کردند.

عملیات رمضان
در جریان عملیات رمضان که در روز 23 تیر 1361 در منطقه عملیاتی شلمچه که شرق بصره محسوب می گردید آغاز شد، نیروهای تحت فرماندهی وی با عبور از تله های انفجاری و مین، به عمق 27 کیلومتری خاک عراق و به نزدیکی شهر بصره رسیدند. وی در همین سال در جبهه ماندن را به سفر حج ترجیح داد.

فرماندهی قرارگاه کربلا
پس از اتمام عملیات رمضان که قرارگاه نصر به عنوان نیروی احتیاط در آن عملیات شرکت داشت، وی از طرف محسن رضایی فرماندهِ وقت کل سپاه به سمت فرماندهی قرارگاه کربلا و جانشین فرماندهی کل در قرارگاه های جنوب منصوب گردید. در قرارگاه کربلا ضمن پی ریزی عملیات مسلم بن عقیل، عملیات محرم را نیز طرح ریزی کرد. بعد از اتمام موفّقیّت آمیز عملیات محرم، به عنوان جانشین فرماندهی یگان زمینی سپاه منصوب گردید.

الگوی مدیریتی
افشردی علاقه زیادی به کادر سازی و تربیت نیرو برای فرماندهی داشت. مهدی زین الدین از معروفترین پرورش یافتگان اوست که بعدها به فرماندهی لشکر 17 علی ابن ابیطالب رسید. از دیگر پرورش یافتگان باقری، حسینعلی ترکی نخستین فرمانده لشکر 17 علی ابن ابیطالب بود. وی در 6 بهمن 1360 در شوش بر اثر اصابت خمپاره کشته شد. به عقیده محسن رضایی فرمانده سپاه ایران در زمان جنگ، موفقیت نیروهای مسلح ایران با روش توسعه تجربی حاصل شد که حسن باقری از متخصصین و مبدعین آن بود. این روش موجب تدوین نظام دفاعی شامل اندیشه دفاعی، اصول و قواعد عملیات، دکترین نظامی و اصول و قواعد رزم برای ایران گردید. این روش مبتنی بر اصول منطقی و تجارب پایه در سال اول نبرد نیروهای ایران و عراق بود، که با کمک اصول منطقی از تجارب پایه دانش دفاع انقلابی ساخته می شد. مستندسازی تجارب و مفهوم سازی تجربی و توسعه دانایی محور اساسی این روش به شمار می آید.

آثار پیرامون وی
مهم ترین آثاری که تاکنون دربارهٔ حسن باقری منتشر شده است، عبارتند از:

• آخرین روزهای زمستان، مجموعه ده قسمتی تلویزیونی، 1391
• سیرت سرداران (جلد 1)، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 1366
• پیراهن سفید، حسن بنی عامری، بنیاد حفظ آثار و ارزش های دفاع مقدس، 1374
• سقای بسیج، سمیرا اصلان پور، کنگره بزرگداشت سرداران شهید استان تهران، 1376
• چشم بیدار حماسه، محمد خسروی، کنگره بزرگداشت سرداران شهید استان تهران، 1376
• چشم جبهه ها، سمیرا اصلان پور، کنگره بزرگداشت سرداران شهید استان تهران، 1376
• هفت بند التهاب، عباس مشفق کاشانی، کنگره بزرگداشت سرداران شهید استان تهران، 1376
• بی کرانه ها، عین الله کاوندی، کنگره بزرگداشت سرداران شهید استان تهران، 1376
• تا ماه کامل شود، سمیرا اصلان پور، کنگره بزرگداشت سرداران شهید استان تهران، 1377
• حماسه سازان عصر امام خمینی (جلد 3)، پژوهشکده علوم انسانی و دانشگاه امام حسین، کنگره بزرگداشت سرداران شهید استان تهران، 1377
• گزیده ادبیات داستان معاصر (مجموعه داستان 18)، سمیرا اصلان پور، کتاب نیستان، 1378
• نبردهای شرق کارون به روایت فرماندهان، سیدعلی بنی لوحی و هادی مرادپیری، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1379
• یادگاران (جلد 4: کتاب باقری)، فرزانه مردی، روایت فتح، 1381
• مسافر، داود بختیاری دانشور، دفتر ادبیات و هنر مقاومت، 1381
• خانه کوچک، زندگی بزرگ: گفتگو با پروین داعی پور؛ همسر سردار شهید حسن باقری، مرتضی سرهنگی، کمان، 1382
• لوطی و آتش «زندگی نامهٔ سردار شهید حسن باقری»، رحیم مخدومی شربیانی، نشر صریر، 1384
• شهید حسن باقری (غلامحسین افشردی)، غلامعلی رشید و سعید سرمدی، نشر شکیب، 1384
• دکل ابوذر، فتح الله جعفری، دفتر ادبیات و هنر مقاومت، 1386
• باقری (به صورت کتابچه)، علی اکبری، نشر یا زهرا، 1387
• نرم افزار چندرسانه ای حسن باقری، نشر شاهد، 1387
• لوح فشرده یادواره سردار نصر (حسن باقری)، معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری منطقه 13، 1387
• شهید افشردی (باقری)، فرزام شیرزادی، انتشارات مدرسه، 1388

منبع: ویکی پدیا